me too - Δυο λέξεις πολλά ερωτηματικά

Tης Ιωάννας Κουτέλα

Όλο και περισσότερες γυναίκες τις τελευταίες ημέρες καταγγέλλουν πως έχουν πέσει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησης στον εργασιακό τους χώρο. Πρόκειται για το γνωστό πλέον σε όλους κίνημα «me too», μια έκφραση που χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 2006 στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης , για να εμφανιστεί ξανά και να εδραιωθεί πια μόλις το 2017 στην Αμερική με αφορμή τις κατηγορίες 80 γυναικών κατά του πρώην κινηματογραφικού παραγωγού και καταδικασμένου πια σε 23 χρόνια φυλάκισης, Harvey Weinstein . Στην Ελλάδα, η ιστορία ξεκινά από τη Χρυσή Ολυμπιονίκη, Σοφία Μπεκατώρου που ανακοίνωσε πως έπεσε θύμα βιασμού από παράγοντα της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας πριν από 23 χρόνια. Με το πέρασμα των ημερών, πολλές γυναίκες από τον χώρο του αθλητισμού και των τεχνών αποφάσισαν να μοιραστούν και αυτές τις δικές τους εμπειρίες αντλώντας θάρρος και δύναμη από την Σοφία.

Τι είναι όμως πραγματικά το «me too» και σε τι εξυπηρετεί; Είναι ένα κίνημα με θετικό πρόσημο. Στόχος του είναι η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας γύρω από προσβολές της προσωπικής και γενετήσιας ελευθερίας του ατόμου και κυρίως η αποδόμηση των συναισθημάτων ντροπής και φόβου των θυμάτων τόσο για μια πιθανή δίκη που θα αποβεί σε βάρος τους όσο και για το μετέπειτα διάστημα προσαρμογής. Πρόκειται για μια μορφή αλληλεγγύης, για μαρτυρίες που βοηθούν κάθε άνθρωπο να αναγνωρίσει την κοινωνική απαξία όσων υπέστη ή ακόμη υφίσταται και επιτέλους να μπορέσει να ελευθερωθεί από τα δεσμά του.

   Πολλά ερωτήματα γεννήθηκαν ως προς την αλήθεια αυτών των καταγγελιών και κυρίως ως προς τον χρόνο που επιλέχθηκε να γίνουν. Αρχικά, οι πρώτες αντιδράσεις αφορούσαν τον ίδιο τον θεσμό της παραγραφής που καθιστά αδύνατη τη ποινική δίωξη ενός αδικήματος, όσο αποτρόπαιο και αν είναι, μετά από 5,15 ή 20 χρόνια , ανάλογα με την απειλούμενη από το νόμο ποινή. Η δυσχέρεια της απόδειξης ενός ποινικού αδικήματος είναι ούτως ή άλλως πιθανή, πόσο μάλλον 20 χρόνια μετά, γιατί βασίζεται κυρίως σε αυτόπτες και αυτήκοους μάρτυρες και νόμιμα μέσα καταγραφής, αν υπήρχαν, καθώς και τη μαρτυρία του ίδιου του θύματος. Είναι, λοιπόν, προτιμότερο για ένα κράτος δικαίου να απέχει από την επιβολή μιας ποινής πάρα να διακινδυνεύσει με μία πιθανόν επισφαλή δικαστική κρίση είτε αυτή είναι καταδικαστική είτε αθωωτική. Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ποινή δεν είναι μια απλώς δικαστική εξαγγελία αλλά μια προσβολή ενός εννόμου αγαθού του κατηγορουμένου, που αποκτά υλική υπόσταση, καθώς και η απάντηση της οργανωμένης κοινωνίας στην εγκληματική δράση , που πρέπει να διακρίνεται για τον ανθρωπιστικό της χαρακτήρα, άλλως καταλήγει να έχει την ίδια απαξία με τη πράξη που καταδικάζει.

  Έτσι ερχόμαστε στο επόμενο μεγάλο ερώτημα που τέθηκε : «γιατί τώρα;» «γιατί μετά από τόσα χρόνια;». Πρώτον, από άποψη νομική οι καταγγελίες αυτές δεν είναι εντελώς αδιάφορες.  Μπορούν να οδηγήσουν στην διεξαγωγή έρευνας εκ μέρους των αρχών για παρόμοια αδικήματα, που μπορεί να έχουν διαπραχθεί πιο πρόσφατα και άρα να καταστεί δυνατή η δίωξη τους, καθώς και να επέλθει η απομάκρυνση αυτών των ανθρώπων από τους χώρους δραστηριοποίησης τους, βάσει άλλων νομικών διαδικασιών, λόγου χάρη τη πειθαρχική δίωξη.

  Το σημαντικότερο ωστόσο όφελος του κινήματος είναι η κοινωνική του επίδραση. Η έλλειψη σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και η ημιμάθεια γύρω από θέματα δικαιωμάτων και ελευθεριών που χαρακτηρίζει το ελληνικό τεχνοκρατικό σύστημα εκπαίδευσης φάνηκε τώρα πιο πολύ από ποτέ και καθιστά το αίτημα για αναμόρφωση του συστήματος όχι μόνο πολιτικό αλλά και κοινωνικό. Έπειτα, δείχνει με σκληρό τρόπο πως οι μακροχρόνιοι αγώνες για ουσιαστική ισότητα ανάμεσα στα δύο βιολογικά φύλα δεν συνιστούν απλά αναίτιες κραυγές του φεμινιστικού κινήματος, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά μια συνεχή προσπάθεια ανέλιξης και δημιουργίας ενός κόσμου που θα είναι τόσο φιλικός για μια γυναίκα όσο για έναν άντρα. Το κίνημα του «me too» είναι η απόδειξη πως ακόμα και αν οι γυναίκες πλέον εργάζονται, ψηφίζουν και μπορούν να αποφασίζουν μόνες για τη ζωή τους δεν έχουν πάψει να αντιμετωπίζονται ως το αδύναμο φύλο που μπορεί ανά πάσα στιγμή να εκβιαστεί και να κακοποιηθεί. Γιατί τώρα? Γιατί τώρα υπάρχει το κατάλληλο κλίμα ώστε όλα αυτά να βγουν επιτέλους στο φως και να λάβουν της δέουσας προσοχής και αντιμετώπισης. Πριν από 25 χρόνια κανείς δεν φανταζόταν ότι η αντιπρόεδρος των ΗΠΑ θα μπορούσε να είναι γυναίκα και μάλιστα Αφροαμερικανή. Ο κόσμος αλλάζει, εξελίσσεται και σιγά σιγά πρέπει να απελευθερωθεί από τα δεινά του παρελθόντος.

   Το τελευταίο και εύλογο ερώτημα που προκύπτει έγκειται στην ανάγκη προστασίας της προσωπικότητας του φερόμενου ως δράστη από τον καταιγισμό των δημοσιευμάτων που επηρεάζουν την κοινή γνώμη. Πρόκειται για μια περίπτωση σύγκρουσης θεμελιωδών δικαιωμάτων, της ελευθερίας του λόγου και της προστασίας της προσωπικότητας του ατόμου, η οποία επιλύεται με μια στάθμιση των αντιτιθέμενων εννόμων αγαθών. Αν δεχθούμε ότι οι σχετικές δημοσιεύσεις επεμβαίνουν πράγματι στη προσωπικότητα του ατόμου, πρέπει να διαπιστωθεί κατά πόσο αυτή η επέμβαση είναι παράνομη ή αν δικαιολογείται από την ύπαρξη ενός δικαιολογημένου συμφέροντος, στις περιπτώσεις δηλαδή που η θυσία του θύματος κρίνεται κατώτερη από το όφελος που θα αποκομίσει το κοινωνικό σύνολο. Στη προκειμένη περίπτωση, αυτό συνίσταται στο ενδιαφέρον του κοινού για πληροφόρηση γύρω από ένα θέμα με ιδιαίτερο κοινωνικό αντίκτυπο, ενώ κρίνεται αναγκαία η τήρηση από τους δημοσιογράφους του καθήκοντος αλήθειας και της απαιτούμενης επιμέλειας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να προβάλλονται υποχρεωτικά αντικειμενικά αληθείς ισχυρισμοί. Το δικαιολογημένο αυτό συμφέρον έχει κριθεί ότι συνιστά όχι μόνο την ελευθερία αλλά και την ίδια την υποχρέωση του τύπου ως μέσο διαμόρφωσης της κοινής γνώμης.

Το κίνημα του «me too» ήρθε για να μείνει και να εξασφαλίσει πως όσα ακούμε τις τελευταίες μέρες θα γραφτούν στην ιστορία ως γενναίες προσπάθειες που οδήγησαν στη δημιουργία μιας πιο ολοκληρωμένης κοινωνικής συνείδησης και αλληλεγγύης.